Frykt og mumling i annleislandet

I dag blir Acer vedtatt på Stortinget. Her er eit forsøk på å forstå kva det heile handlar om.

Hans K. Mjelva

Kommentator i BT

EU-debattar har det ofte med å bli så fullstappa av halvløgner, uklar frykt og tekniske detaljar, at ingen til slutt forstår kva det eigentleg handlar om. Slik er det med Noregs tilslutning til EUs energibyrå Acer og EUs tredje energimarknadspakke, som eit fleirtal på Stortinget venteleg bankar gjennom i dag.

Arbeidarpartiet er, som eg har skrive før, i ei knipe. Halvparten av partiet og heile LO er i mot. Likevel vil Ap sikre fleirtal for regjeringas forslag.

Sjølv stortingsgruppa til Ap er delt. Ifølgje Klassekampen stemte 21 av partiets stortingsrepresentantar for å utsetje saka då dei diskuterte saka tysdag. 25 ville støtte regjeringa, inkludert partileiar Jonas Gahr Støre.

Blant nei-folket var den fallerte prinsen Trond Giske. Det er ikkje så overraskande: Giske har vore markant Nei til EU-mann sidan 1994, og hentar si støtte frå fagrørsla og venstresida.

Ein av grunnane til at konflikten er så vanskeleg å forstå er at aktørane på kvar side har mange ulike motiv. Så her er eit forsøk på å rydde litt:

Dei som seier nei til Acer:

• EØS/EU-motstandarane: Her finn du Nei til EU og Senterpartiet. Meiner Acer betyr endå nærmare integrering i EU, og at det på sikt kan gje EU styringa med norsk energipolitikk. Dessutan er dei mot EØS-avtalen, og ser at Acer kan tene til å auke EØS-motstanden i folket, spesielt i LO (så seint som i november i fjor svarte berre 27 prosent at dei ville stemt mot EØS-avtalen, så Nei til EU har noko å jobbe med).
• Dei raude: Overlappar litt med kategorien over. Her finn du LO, SV og venstresida i Ap. Her er det i hovudsak tre motiv. For det første EØS-motstandarane, som står sterkt på venstresida og ein del forbund i offentleg sektor. For det andre (og viktigast for Arbeidarpartiet) industriforbunda og partilag i fylke med tungindustri, som fryktar høgare straumprisar og tap av konkurransekraft (og arbeidsplassar) i industrien. For det tredje ein utbreidd skepsis til private løysingar, som i denne saka betyr privateigde straumkablar til utlandet.
• Dei konstitusjonelle: KrF: Det einaste partiet som meiner EØS-avtalen er den beste løysinga for landet. Er elles ganske lik Nei til EU/Sp, men har tap av suverenitet som hovudargument. Meiner saka difor bør avgjerast med 3/4 fleirtal i Stortinget, noko juristane i Justisdepartementet har sagt ikkje er naudsynt. Dei meiner suverenitetsavståinga er for liten. KrF vil difor at Høgsterett skal vurdere saka.
• Straumkundane: Mange fryktar at Acer og energimarknadspakken skal gje auka straumprisar. For at det skal skje må det byggjast fleire straumkablar til utlandet. Ifølgje NVE vil Statnett sine to planlagde straumkablar til Tyskland og Storbritannia berre auke straumprisen med 1–2 øre pr. kilowatt fram til 2030. Nokre øre i auka straumpris betyr mykje for den kraftkrevjande industrien, men vanlege straumkundar treng neppe å uroe seg særleg. Straumprisen, ikkje minst på Vestlandet, vil gå meir opp viss det blir noko av den planlagde kabelen mellom Eidfjord og Skottland (NorthConnect).
• Ytre høgre: Her finn du ein del hardcore nasjonalistisk orienterte EU-motstandarar. Mellom anna skriv innvandringskritiske nettstader som resett.no og document.no mykje om Acer for tida.

Så har du tilhengjarane:

• EØS-nevrotikarane: Gjeld alle tilhengjarane, med eit visst unntak for idealistiske miljøvernarar. Fryktar for konsekvensane for næringslivet og norsk økonomi. Noreg har aldri nedlagt veto mot direktiv frå EU (som det er to av i energimarknadspakken). Ein hovudårsak er frykt for å setje EØS-avtalen i fare. Denne sikrar oss marknadstilgang til EU, som norsk næringsliv er heilt avhengig av. Noregs to ansvarlege styringsparti, Høgre og Ap, er difor livredde for å stoppe noko frå EU i å bli norsk lov. Dei fryktar òg at eit nei vil kunne gå ut over leveransar av norsk olje og gass til Europa, og norsk forsyningssikkerheit.
• Klima-krigarane: Hovudårsaka til at òg MDG vil røyste for i Stortinget i dag. Viktig òg for mange i Ap, Høgre og ikkje minst Venstre. Målet for EU-systemet er å skape ein indre kraftmarknad i EU, noko som vil gjere det langt lettare å få til overgangen til fornybarsamfunnet. Ved å bli med støttar Noreg denne utviklinga, og blir sjølve ein del av den ved at vår vasskraft på sikt kan utfylle den varierande krafta frå vindmøller og solcellepanel. Då trengst det straumkablar til utlandet.
• Europa-idealistane: Er generelt for felleseuropeiske løysingar, og meiner Noreg bør bidra/vere med. Ser Acer som eit godt døme på dette er ein god idé.
• Kremmarane: Kraftselskap og kraftkommunar vil gjerne ha meir eksport til kontinentet og Storbritannia, der prisane er høgare. Meir pengar i kassa.

Som ein ser av denne buketten sprikar det litt i båe leirar. Til dømes spelar det inga rolle for den kraftkrevjande industrien om kablane som fører straum til utlandet (og prisane i Norge opp) er private eller statlege.

Miljø-leiren deler seg òg i to, og det i så stor grad at to bystyrerepresentantar for MDG denne veka brukte partiets Acer-støtte som argument for å bytte parti til SV.

Ein annan ting som gjer Acer-diskusjonen forvirrande, nett slik EU-diskusjonen i 1994 var det, er at konsekvensane av det Stortinget vedtek i dag er høgst uklart:

Dei fleste på båe sider ser ikkje store problem eller umiddelbare fordelar med Acer eller EUs tredje energimarknadspakke i seg sjølv. For ja-sida handlar det om å støtte opp om ei utvikling mot klimamål i framtida (i tillegg til å sikre EØS-avtalen), medan nei-sida fryktar at Acer/EU med tida får makt til å styre over norsk energipolitikk. Det har dei ikkje i utgangspunktet.

Som eit slags kompromiss seier ikkje LO tvert nei til Acer. Dei vil berre at Stortinget skal utsetje avgjerda til ein ser kva energipolitikken i EU blir i den såkalla fjerde energimarknadspakken, som er under utarbeiding.

Når Ap-leiinga ikkje ville gå med på dette skuldast det først og fremst frykta for EØS-avtalen, i tillegg til ei meir ideologisk tru på felleseuropeiske løysingar. Dei har fått regjeringa med på ein del krav, men som diskusjonen om den private straumkabelen NorthConnect viste i Stortinget i går, er nokre av dei fuglar på taket.

Mange i Ap vil ha kabelen, men vil ikkje ha LO på nakken. Slik både Ap og statsminister Erna Solberg ordla seg i går, tippar eg at kabelen blir bygd. Regjeringa og Ap-leiinga ønskjer det, og både Høgre og Frp seier til dagens Klassekampen at «det er ingenting i avtalen som stopper NorthConnect».

Aps landsstyre stilte som krav at konsesjonsbehandlinga av kabelen skulle utsetjast til etter 2021, då Statnett sine to kablar til Tyskland og Storbritannia står ferdige. Det har ikkje regjeringa gått med på.

Så har du spørsmålet om privat vs. statleg eige. Ap meiner dei har fått gjennom at Statnett skal eige kabelen, ikkje det svensk-norske selskapet som no har søkt konsesjon.

Lovendringa som skal vedtakast i Stortinget i dag tyder på det same. Der står det at «konsesjon for å eie og drive utenlandsforbindelser bare kan gis til den systemansvarlige (Statnett) eller føretak hvor denne har bestemmende innflytelse». Likevel brukar Solberg ord som «fremtidige» og «nye» kablar, noko som gjer det noko uklårt kva ho eigentleg seier.

Ho kunne jo berre sagt at NorthConnect vil få avslag på konsesjonssøknaden, fordi staten skal eige kabelen.

Vel, vel. Vi får sjå. Akkurat som det plar vere i EU-saker vil dei fleste svara kome ein gong i framtida, lenge etter at bølgjene frå ordskiftet har lagt seg og harmonien igjen har senka seg over landet (not!).