Dei umogelege kosthaldsråda

Alt me veit om slanking, kosttilskudd og diettar kan samanfattast slik: Ingenting verkar.

Det er mykje folk gjer for å bli sunnare og få betre helse. Det meste er heilt bortkasta. I staden for å sikta inn mot langsiktig livsstilsendring, blir mange lurt inn i forsøk på å fiksa ting fort og enkelt.

Du treng til dømes ikkje kosttilskudd. Nordmenn brukar to-tre milliardar kroner i året på slike produkt. Summen har mangedobla seg dei siste tretti åra, i takt med velstandsauken me har hatt. Med nokre få unntak, i hovudsak gravide som skal ha folat og mørkhuda personar i Nord-Norge som kan trenga D-vitamin, er dette stort sett heilt bortkasta. Tidvis er det ulike omega-oljer som er på moten, tidvis er det antioksidantar. Innimellom dukkar det opp meir vitskaps-aktige namn som Vitamin K2 og Konezym Q10.

Det er sjeldan produsentane lyg direkte: alle stoffa har stort sett vist seg å ha ein eller annan gunstig effekt i forsøksprosjekt. Men alle stoffa har stort sett betre verknad og blir betre absorbert av kroppen dersom dei kjem gjennom vanleg mat i staden for gjennom ei pille. Du får ingenting gjennom kosttilskudd som du ikkje kan få gjennom vanleg, sunn mat.

Likevel gjer omtalen av produkta på til dømes apoteka sin nettsider at mange vil bli usikre: “Kosttilskudd kan imidlertid forsøkes dersom du er usikker på om barnet ditt får i seg nok vitaminer og mineraler, for eksempel hvis barnet spiser lite eller veldig ensidig.” Alle som har hatt ein gjenstridig toåring som nektar å ete anna enn banangrauten til Nestlé vil her føle seg trufne.

Den andre store syndaren på livsstils-/kosthalds-feltet er diettar. Diettar er om mogeleg endå meir bortkasta energi enn kosttilskudd. Ein ting er alt som flyt forbi på tv-reklamar av pulver, piller og mirakelkurar. Diverse “bars” og “pulver shakes” finst i overflod, og er ofte merka med uttrykk som “Smart meal” eller “Kalorikontroll”. Få ting er mindre eigna til å gje deg eit naturleg og sunt forhold til mat enn å erstatta måltid med noko som ser ut som, og smakar som, ein sjokolade. Det er beinhard jobbing å leggje seg til nye matvanar, og for å gje resultat må vanane kunne følgje deg resten av livet. Med mindre du har tenkt å leve på pulver fram til du er på sjukeheimen, bør du altså droppe dette.

Dei diettane som verkar hakket meir vitskaplege, og som ikkje er knytt direkte til ei merkevare eller ein produsent, er nesten endå verre. Steinaldermat, paleomat, supermat, lågkarbo, fedon-dietten, 5:2-dietten og så vidare. Det desse diettane prøver å overtyda oss om, er at det er noko gale med maten vår på meir generell basis. Det er ei eller anna stor misforståing rundt heile kosthaldet vårt som gjer at så mange vert overvektige og får diabetes, og akkurat denne dietten kan fiksa det.

Som med så mykje anna er det ei kjerne av sanning i det meste som vert hevda. Og bloggane, reklamemateriellet og avisartiklane er sjølvsagt fulle av sukesshistoriar om folk med overvekt og helseplager som fann lukka med den og den dietten.

I det heile tatt er tanken om “slanking” ganske ubrukeleg, og einsidig fokus på vekt potensielt skadeleg. Ein lett overvektig kropp som er aktiv og får i seg sunn mat har det betre enn ein tynn kropp som berre sit i sofaen.

Det store biletet er tydeleg: langt dei fleste som går ned i vekt under ein diett, går opp att innan fem år. Svært mange ender opp med jojo-slanking, noko som ironisk nok er verre for helsa enn stabil overvekt.

Det er ein deprimerande bodskap, det er eg klar over. Men i kjerna her ligg likevel eit klart og tydeleg håp. Når ein først tek inn over seg at det ikkje finst noko magisk kur. Når du innser at det ikkje er nokon der ute som har “skjøna det” og har oppskrifta for korleis akkurat DU kan bli sunnare. Når du skjønar at fedon, lågkarbo, høgkarbo, supermat og kva det måtte vera til sjuande og sist er heilt uvesentleg for deg og ditt liv; Då kan du heldigvis gå vidare til neste logiske steg: Du klarar dette heilt fint sjølv.

Det er ikkje dermed sagt at det er lett. På ingen måte. Å endra livsstil på denne måten er noko av det mest slitsomme me menneske kan prøva oss på. Dei som moraliserer over overvektige sin manglande sjølvkontroll forstår lite: Alle system i kroppen vår stretar hardt i mot vektreduksjon. Mykje tyder òg på at kroppen “hugsar” vekta den hadde. I mange år etterpå, kanskje heile livet, prøver kroppen å koma tilbake til den vekta.

Mange overvektige vil ha stor nytte av hjelp frå venner, vektklubbar, treningssenter, kollegaer, fysioterapeutar, fastlegar, sjølvhjelpsbøker og matbloggar. Men det er viktig at ein ikkje oppi alt dette lar seg forvirra av folk som kjem og hevdar at dei har Svaret.

For du veit allereie kva som er sunt: Grovbrød, frukt og grønt, og fisk. Litt bevegelse kvar dag, iallfall såpass at du nesten er i nærleiken av å bli litt andpusten. Det er ikkje umogeleg å leve sunnare, få betre helse, og føle seg betre. Det handlar om å byrje med det, og aldri slutta. Så enkelt, så vanskeleg.