Pensjonskamp for lågtlønte

Dei sjukehustilsette tapte som venta pensjons-streiken. Men kravet vil kome igjen.

Hans K. Mjelva

Kommentator i BT

I 2005 vedtok Stortinget at alle bedrifter må betale tenestepensjon for sine tilsette. Minst to prosent av løna. Men dei la inn eit frådrag, som råkar lågtlønte mest:

Dei første 100.000 kronene av løna blir ikkje rekna med. I praksis betyr det at viss du tener 300.000 kroner i året, så slepp arbeidsgjevaren unna med å betale berre 1,3 prosent av løna til tenestepensjonen. Tener du derimot 600.000 kroner vil han betale 1,7 prosent, fordi frådraget då utgjer ein mindre del av løna.

Over tid blir dette mykje pengar. Når ein veit at låglønsyrke ofte har dei dårlegaste pensjonsordningane (mange betalar berre lovas minimumskrav på to prosent), vil ordninga isolert sett forsterke klasseskiljet mellom framtidas pensjonistar.

Men det er ikkje så enkelt: Tenestepensjonen kjem på toppen av pensjonen alle får frå staten, gjennom folketrygda. Den verkar på motsett måte. Her får lågtlønte meir pensjon i prosent enn høgtlønte.

Ei utrekning NHO gjorde i fjor, viste at om du tener rundt 300.000 kroner i året (tre gongar grunnbeløpet i folketrygda – 3G), vil du ende med 82 prosent av løna i pensjon (inkludert tenestepensjonen). Er løna di dobbelt så høg (6G) vil du derimot berre få 61 prosent. Etter skatt er forskjellen endå større.

Så kan ein innvende at det er tøffare å gå ned i inntekt når du i utgangspunktet tener lite.

«Pensjon frå første krone» var hovudkravet då LO- og YS-organiserte på sjukehusa gjekk ut i streik i slutten av mai. Søndag stoppa regjeringa streiken, fordi han truga liv og helse. Dei sjukehustilsette måtte difor gå på arbeid igjen måndag.

Pensjonskravet er nok tapt for denne gong. Saka går no til såkalla tvungen lønsnemnd, men nemnda brukar ikkje å gå inn i andre ting enn sjølve lønstillegget. Pensjonen blir neppe endra.

Sjukehusstreiken var eit langt skot i mørket. Spekter, som er dei streikandes motpart, er absolutt ikkje interessert i å betale det reforma kostar. Spesielt ikkje når sjukepleiarane og andre grupper utanfor LO allereie hadde godtatt årets oppgjer.

For dette er i all hovudsak LOs kamp, med støtte frå veslebror YS. Det er dei som organiserer dei fleste lågtlønte. På sjukehusa er det mellom andre helsefagarbeidarar og reinhaldarar.

LO prøvde seg i lønsoppgjeret i 2016, men fekk blankt nei frå NHO.

Motstanden frå arbeidsgjevarane skuldast at pensjon frå første krone vil koste norske bedrifter (private og offentlege) 3,4 milliardar kroner, ifølgje utrekningar frå Finansdepartementet.

Store delar av utgiftene vil kome i arbeidsintensive og relativt lågproduktive servicenæringar, som hotell, restaurant og varehandel.

Spekter ønskjer heller ikkje å bli noko brekkstong for innføring av ordninga. Organisasjonen med fritalande Anne-Kari Bratten i spissen, har for lengst vist seg som ein vel så tøff motstandar som NHO.

Kravet frå dei streikande var difor vel optimistisk. Alt tyder på at korkje dei eller LO i privat sektor vil få gjennom kravet i tarifforhandlingar. I alle fall ikkje utan at dei må betale store delar sjølve, i form av lågare generelle lønstillegg.

Difor satsar fagrørsla på ei politisk løysing. Stortinget vedtok obligatorisk tenestepensjon med dette holet. Stortinget kan fjerne holet, og dermed tvinge arbeidsgjevarane til å betale.

Arbeidarpartiet og SV fremja difor saka i Stortinget i fjor haust, men fekk ikkje fleirtal. Berre MDG og Rødt støtta forslaget, som òg ville fjerne tre andre «hol»: Deltidsstillingar under 20 prosent, arbeidstakarar under 20 år og arbeidsforhold under 12 månader gjev heller ikkje opptening til tenestepensjon.

Senterpartiet foreslo ein noko utvatna variant som ikkje fekk støtte frå andre. Dei røysta difor med dei borgarlege partia då saka vart avgjort i januar.

Men LO (og YS) gjev neppe opp. For dei er pensjon frå første krone ei av dei viktigaste kampsakene.

Måndag sette Finansdepartementet ned ei arbeidsgruppe som skal kome med forslag til ei løysing. Der er LO og YS representert, saman med NHO, Virke og fleire departement.

Dei skal konkludere neste vår. Blir det ikkje ei politisk semje der, kan pensjon fort bli ein del av lønsoppgjeret.

Blir det heller ikkje ei løysing der, kan pensjon frå første krone bli den store valkampsaka for Arbeidarpartiet i 2021. Saka har både rett sosial profil og brei folkeleg appell.

Men det potensialet gjer òg at regjeringa, med Høgre i spissen, vil strekke seg langt for å kome Ap i forkjøpet. Høgre har dei siste åra hatt stor suksess med å ta Aps klede, og spele partiet dårleg. Det har dei neppe tenkt å slutte med.