Heia kraftkommunane!

Viss vasskraftinntektene blir overførte til staten, bør oljefondet bli overført til Brussel.

At olja ligg langs norskekysten og gir oss masse pengar, er blodig urettferdig. Det gjer at ei knøttlita gruppe av sjølvnøgde menneske, kjent som "nordmenn", kan unna seg velferd, infrastruktur og lønningar som resten av verda berre kan drøyma om.

For å bøta på dette har EU, via endringar i EØS-avtala, vedteke å inndra dei norske oljeinntektene, til generell fordeling i Europa. Men EU er ikkje urimelege: me skal sjølvsagt få tilbake vår del. Fordelt etter folketal.

Var det ein ubehageleg tanke? Då veit du korleis det kjennest å bu i ein kraftkommune akkurat no. Det er nemleg omtrent dette ein gjeng Oslo-folk i eit «ekspertutval» har foreslått. Berre at deira forslag ikkje handlar om olje, men om kraftinntekter og norske distriktskommunar.

Det går an å illustrera forslaget på eit meir personleg plan, òg. Sjå for deg at du leiger ut ei kjellarleilegheit i huset ditt, og skattar av inntektene. Plutseleg endrar lova seg. Frå no av skal kemneren ha heile husleiga direkte inn på sin konto. Det blir opp til staten frå år til år å bestemma kor mykje du får tilbake, og det blir forbode å seie opp leigetakaren. I praksis er du ikkje lenger herre i eige hus.

Mange, medrekna statsminister Erna Solberg, hevdar at kommunane overreagerer. Distrikta skal få behalda inntektene sine, seier dei. Pengane skal berre ein svipptur innom statskassa først.

Denne bortforklaringa er nesten meir provoserande enn sjølve forslaget: kor naive trur Erna at folk er?

Staten er ein altetande kontrollfrik. Å påstå at staten vil la distrikta behalda meir av lokal verdiskaping enn den absolutt må, er ei skrøne. Og det er ei skrøne me har høyrt før.

Overlessa turistkommunar ber tynt om å få innføra ein lokal turistskatt for å halda ved like infrastruktur. Svaret frå staten er nei. Oppdrettskommunar ber om å få skattlegga den store arealbruken til oppdrettsnæringa. Svaret frå staten er nei.

Det meste går an å flytta frå distrikta. Berre dei siste vekene har ulike delar av sentralmakta foreslått å legga ned to tredelar av alle tingrettar i landet, og tre firedelar av alle skattekontor.

Om kommunane sine kraftinntekter blir avhengige av årlege budsjettforhandlingar, blir dei borte kjappare enn du kan seie “nasjonalmuseum i Bjørvika til seks milliardar” eller “stortings-garasje til to milliardar”.

At staten forsyner seg av andre sine naturressursar utan å bry seg med å betala, er ikkje uvanleg. Eg har sjølv eit småkraftverk på garden som kunne produsert veldig mykje meir straum, om ikkje staten hadde stukke av med store deler av vatnet i elva for nokre tiår sidan.

Erstatninga den gong var knappar og glansbilete, mot at ein evigvarande ressurs vart vekke frå bygda og garden for alltid. Det er eit slikt grep regjeringa no vurderer å gjennomføra, men i mykje større skala.

Riktig nok finst det eit fåtal miniputtkommunar med høge inntekter. Desse burde absolutt ha magemål nok til å slå seg saman med nokre naboar. Men at små grupper av menneske tener store pengar på nedarva rettigheiter og fordela, er ikkje akkurat noko Høgre og FrP kjempar hardt for å unngå på andre samfunnsområde.

Dei store byane er òg kraftkommunar, gjennom aksjeutbyte frå kraftselskap dei eig. Oslo og Bergen fekk høvesvis ein milliard og 200 millionar i utbytte i fjor. I tillegg kjem skatteinntektene frå alle dei tilsette i hovudkontora, som sjølvsagt ligg i byane.

Likevel er det dei kommunane som faktisk har ofra naturen sin til fordel for storsamfunnet, som får kjeft for å vera kraftkrøsusar. Den naturen som gjer det mogeleg å produsera kraft, gjer det samtidig vanskeleg å drifta lokalsamfunnet. For kva kjenneteiknar ein typisk kraftkommune? Det er gjerne bratt, trongt og uframkomeleg.

Ein liten time frå sentrum i kraftkommunen Odda ligg den vesle bygda Røldal, med 350 innbyggarar. Du må over ein fjellovergang på 900 høgdemeter for å koma dit, på Norges dårlegaste riksveg. Dei har nokre sjukeheimsplassar, lege to dagar i veka og ein barneskule.

Det er dyrt og vanskeleg for kommunen å tilby slike tenester i Røldal. Men i fjella rundt den vesle bygda ser store naturområde ut som bombekrater og store vassdrag er borte, fordi det blir produsert kraft for mange hundre millionar der. Kvifor skal ikkje ein ørliten prosentdel av desse verdiane tilfalla lokalsamfunnet?

Slike forhold bryr ikkje ekspertutvalet seg om. Dei er så fullstendig døvblinde for overordna samfunnsomsyn at dei òg ynskjer å avskaffa alt offentleg eigarskap til vasskrafta. Det vil sikra at krafta blir styrt av «rasjonelle, profittmaksimerende aktørar» basert på «velfungerende kapitalmarkeder».

Det er underleg å sjå ei Høgre-regjering som tek så lett på kontrollen over vår truleg viktigaste naturressurs, og samtidig går til frontalangrep på eigedomsretten og lokaldemokratiet.

Den enklaste og billegaste forma for distriktspolitikk er å gjera det mogeleg for folk å klara seg sjølve. Men om Erna Solberg meiner at inntektene frå naturressursar må fordelast heilt likt for at det skal bli rettferdig, så klarar sikkert Brussel-byråkratane å finna plass til 9.900 milliardar oljekroner på kontoen sin.