Du er den nye oljen

Lurer du på kva vi skal leve av etter oljen? Sjå deg sjølv i spegelen.

I snart 20 år har nasjonen diskutert kva vi skal leve av etter oljen, utan å bli samde. Det er ikkje så rart, for det finst ikkje noko enkelt svar. Inga næring står klar til å ta over.

Men tidspunktet for når vi må finne eit alternativ rykkjer stadig nærmare. Produksjonen av olje og gass frå norsk sokkel byrjar å falle rundt 2025, og oppdraga til leverandørindustrien vil falle markant allereie frå 2021 (sjå graf). Altså om to år.

Oljeselskapa borar for å finne meir olje, og det er godt mogeleg at næringa får nokre år ekstra. Men sjølv om ein skulle finne eit nytt overraskande storfelt som Johan Sverdrup, noko få trur, vil klimakrisa etterkvart setje ein stoppar for oljealderen. Spørsmålet er berre når.

Vi snakkar her om ei næring som står for halvparten av norske eksportinntekter, og rundt 170.000 arbeidsplassar. Kanskje over 300.000, om ein reknar med butikkane, drosjene og alle andre som tener pengar på næringa.

Korkje inntektene eller arbeidsplassane vil forsvinne over natta. Noreg vil truleg eksportere olje og gass i fleire tiår framover. Men inntektene og spesielt talet på arbeidsplassar vil falle.

Då er det lurt å ha ein plan for kva vi skal gjere i staden.

Regjeringa har peika ut havbruk som kronprinsen på eksport. Noreg eksporterte i fjor fisk for nær 100 milliardar. Samstundes eksporterte vi olje og gass for 530 milliardar. Så her må det mykje vekst til om det skal erstatte oljen. Det verkar i dag lite realistisk.

Ein annan kandidat for eksportinntekter er reiseliv, som er spådd kraftig vekst i tiåra framover. Utanlandske turistar la i 2016 igjen rundt 50 milliardar kroner, nesten like mykje som verdien av eksporten frå kraftkrevjande industri og det dobbelte av eksportverdien av industrimaskiner. Men det er langt frå 50 til 530.

Når vi står framfor ei slik utfordring er det naturleg å sjå tilbake på korleis våre forfredre løyste slike problem. Dei bygde trass alt opp det som er blitt eit av verdas rikaste land.

SV har gjort akkurat det, og funne løysinga i partiets nye næringspolitiske plattform:

«Vi må la oss inspirere til handling av bygge-ånden fra etterkrigstiden».

Partiet hentar fram suksesshistoriene: Det norske vasskraftregimet, kraftkrevjande tungindustris vekst etter krigen og ikkje minst oljepolitikken.

Alle tre er døme på at eit sterkt statleg grep har sikra økonomisk vekst og velstand for heile nasjonen. La gå at vasskraftregimet vart skapt av Venstre-regjeringar på byrjinga av hundreåret.

Dette er suksessforteljingar som nær heile folket likar, og som dei fleste assosierer med sosialdemokratiet. Difor er det ikkje så rart at SV tek utgangspunkt i desse erfaringane.

Problemet er berre at vi no står framfor ei ganske anna utfordring, enn då fossane vart til kraft og ein fann olje i Nordsjøen.

Denne gongen har vi ikkje funne nokon ny naturressurs, der mesteparten av verdien ligg i sjølve haustinga av ressursen.

Denne gongen må vi skape noko ut av ingenting. Vi har ingenting anna enn vår eigen fantasi, kunnskap og arbeidsevne. Kort sagt: Den nye oljen er du, Ola Dunk.

Og akkurat det får ganske store konsekvensar for kva politikk det er fornuftig å føre. SVs historiske fisketur munnar ut i eit forsøk på å gjenskape fortidas suksess, om enn i ei grøn innpakning:

Partiet ser for seg ei storstilt industriutbygging, basert på auka foredling av tradisjonelle norske råvarer som fisk, skog og elektrisitet.

Dette er tankar som kling godt blant mange, spesielt den eldre garde.

Men det er ikkje sikkert at det norske samfunnet vil tene på å tvinge norske kraftverk til å selje billig kraft til norske aluminiumsverk, framfor dyr kraft til tyske straumkundar.

Og det er høgst tvilsamt om arbeidsintensive jobbar i fiskeforedling er smart i eit høgkostland som Noreg. I så fall må produksjonen automatiserast kraftig.

For det er her vi er: Vi er eit land med høge lønningar. Spesielt folk med kort utdanning tener godt samanlikna med andre land. Kvar av oss må difor produsere store verdiar.

Og når vi ikkje lenger har ei råvare som oljen å subsidiere oss, må vi skape verdiane sjølve. Då må anten produksjonen vere svært effektiv (altså automatisert), eller så må prisen på produktet vere høg.

Sanninga er at vi ikkje veit kva vi skal leve av etter oljen. Det vil seie: jobb vil truleg ikkje vere noko problem, så lenge du har den rette utdanninga.

Spesielt det offentlege vil trenge mange folk i tiåra framover, i skular, sjukehus og eldreomsorga. Verre blir det å skaffe eksportinntekter, og å skape jobbar i privat sektor.

Ein lærdom kan vi likevel trekke av historia: dei fleste nye jobbar spring ut av gamle.

På 1970-talet snudde norske skipsverft produksjonen frå skip til offshore, plattformer, supplyskip og slikt.

No snur mange seg igjen, og brukar kunnskapen til å lage nye produkt, som skip til montering av vindmøller til havs, elektriske ferjer og oppdrettsteknologi.

Ikkje alle bedrifter vil overleve når oljeeventyret tek slutt. Slik er livet. Politikarane på si side bør ikkje prøve å peike ut framtidas arbeidsplassar, og du som veljar bør ikkje krevje det av dei.

Utan ei råvare som utgangspunkt er det meiningslaust. For desse arbeidsplassane må vi skape sjølve.

Våre folkevalde bør i staden leggje til rette for at gamle og nye bedrifter veks og trivast. Dei beste verkemidla er det heldigvis brei politisk semje om, inkludert SV:

Ein smart skatte- og avgiftspolitikk (her er det politiske nyansar, sjølvsagt), rik tilgang på (statleg) kapital, eit stabilt politisk regime, effektive institusjonar, offentleg og privat forsking og utvikling, og utdanning.

Framfor alt utdanning. Frå barnehage til universitet, inkludert etterutdanning av folka som må omstille seg vekk frå oljenæringa.

Og så må vi fange opp dei som i dag fell utanfor. Det er her pengane må investerast. For det er smarte, kreative og flinke menneskje som er den nye oljen.