Fingrane av fosfatet

Bergenske reiarlag sit fast i kolonitida når dei fraktar fosfatstein frå det okkuperte Vest-Sahara.

Marokko tener store pengar på eksport av fosfatstein frå det okkuperte Vest-Sahara. Bergenske reiarlag speler ei sentral rolle i Marokkos brot på folkeretten, ifølgje ein ny rapport frå Støttekomiteen for Vest-Sahara.

Fosfat er ein viktig komponent i kunstgjødsel. Utan kunstgjødsel, vert ordinært og storskala landbruk umogeleg. Marokko står for 14 prosent av verdas fosfatproduksjon, men har 75 prosent av reservane. Men det er når ein inkluderer Vest-Sahara.

Det skal ein ikkje gjere.

Som okkupasjonsmakt har ikkje Marokko lov til å utnytte Vest-Saharas naturressursar. Desse verdiane har folket i Vest-Sahara krav på å styre sjølv.

Situasjonen i Vest-Sahara er fastlåst. Det har vore ei våpenkvile sidan 1991, men FN-styrkane som er sett til å halde freden, er dei einaste i sitt slag som ikkje har mandat til å følgje med på brotsverk mot menneskerettane.

Frankrike har nemleg blokkert eit slikt oppdrag, for å beskytte deira marokkanske allierte.

Det skortar nemleg ikkje på brotsverk frå den marokkanske staten, mot saharawiane – Vest-Saharas befolkning. I dag bur fleirtalet av saharawiane i flyktningleirar i Algerie. Dei som framleis bur i Vest-Sahara vert utsette for jamlege og brutale overgrep frå staten.

Territoriet er delt av ein 2700 kilometer lang barriere, og det er militære overalt. Aksjonistar vert banka, fengsla og torturert av staten, utan at det får konsekvensar.

Den mest kjende av dei er Sidi Mohamed Daddach. Han vart tvangsrekruttert til hæren, og då han deserterte dømde marokkanske styresmakter han til døden. Han vart benåda i 2001, etter meir enn 20 år i fengsel. I 2002 vart han tildelt Raftoprisen.

Norske ungdomspolitikarar, spesielt frå AUF, reiser jamleg til Vest-Sahara. Somme vert deporterte, medan andre vert fotfølgde av etterretningstenesta.

Men der ungdommar vert nekta tilgjenge til Vest-Sahara, slepp bergenske skip inn. For dei betyr pengar i kassa for okkupasjonsmakta.

I 2015 vart dei bergenske reiarlaga Seven Seas Carriers og Spar Shipping konfrontert med aktiviteten deira i Vest-Sahara.

– Nå passar vi på, sa administrerande direktør Christian Sundt i Seven Seas Carriers. Det ser dei ut til å ha klart.

Jarle Ellefsen frå Spar Shipping måtte «google» konflikten i 2015, sidan han ikkje kjente til problemstillinga. Tre år etter, verkar kunnskapsnivået å vere like mangelfullt. Spar Shipping var ifølgje rapporten involvert i eit transportoppdrag i mars 2017.

Fosfatstein er den største eksportvara som vert seld frå dei okkuperte områda. Seinast i november frakta det bergensk-baserte reiarlaget Green Reefers frosenfisk frå dei okkuperte områda.

Halmstrået til Spar Shipping er at handelen deira ikkje er straffbar.

«UD fraråder handelen, men hvis dette var totalt forkastelig, ville det ikke da vært gjort ulovlig?», sa Ellefsen i 2015.

Det er likevel gode grunnar til ikkje å bidra til folkerettsstridig eksport. I tillegg til den moralske byrda, kan brot på folkeretten fort bli ein stor økonomisk kostnad for eit reiarlag.

Den første risikoen er for reiarlaga. Marokkos fosfateksport var i fjor på 142 millionar dollar. Vanlegvis ligg den på rundt 200. Ein grunn til nedgangen, finn me om bord på tørrlasteskipet «NM Cherry Blossom». Det var på veg frå Vest-Sahara til New Zealand med 55.000 tonn fosfatstein, men vart sett i arrest i Sør-Afrika.

Først etter 370 dagar vart skipet frigjort. Lasta vart konfiskert. Kostnaden var enorm. Det viser at å frakte varer på vegner av nokon som ikkje eig dei, kan få enorme konsekvensar. Helaren er ikkje betre enn stelaren.

Den andre risikoen gjeld forsikringsselskapa. I rapporten kjem det fram at sju av dei 27 skipa som frakta fosfatstein ut frå Vest-Sahara i 2017, var forsikra i dei norske selskapa Gard eller Skuld.

Dersom det vert meir vanleg at land tar beslag folkerettsstridig transport, kan desse selskapa risikere store kostnader.

Begge forsikringsselskapa har i arbeidet med rapporten svart at dei heldt seg til internasjonale konvensjonar, men det er uklart kvar dei plasserer menneskerettane i det biletet.

Til saman frakta norsk-forsikra skip ut fosfat for større verdiar enn summen av internasjonal nødhjelp til saharawiane.

Under President Obama var det nokre forsøk på å mjuke opp den fastlåste situasjonen mellom Marokko og Vest-Sahara. Hans forsøk på å få menneskerettar inn i FN-soldatanes oppdrag feila. No ser det ut til at Trump-administrasjonen plukkar opp hansken.

I ein tale til den konservative tenkjetanken Heritage Foundation, ytra Trumps nasjonale tryggleiksrådgjevar John Bolton frustrasjon over stillstanden. Han sa at USAs krav om eit styrkja mandat for FN-soldatane hadde utløyst samtalar mellom partane for første gong sidan 2012.

Ein politisk prosess tar tid. Lang tid. Dersom det vert litt vanskelegare å tene pengar på okkupasjonen, kan det få fart på prosessen.

Delar av problemet sit i Bergen.