Proteksjonisme på norsk

Regjeringa bruker alle knep i boka for å stogge det revolusjonerande oppdrettsskipet «Norwegian Gannet». Proteksjonisme er tydelegvis ikkje lenger noko berre Senterpartiet driv med.

Hans K. Mjelva

Kommentator i BT

Av og til kjem ei oppfinning som er langt meir effektiv enn gamlemåten. Bilen som overtok for hesten. Dampskipet for seglskipa. Spinnemaskina for rokken.

Dei fleste nyvinningar møter motstand, spesielt frå dei som taper på endringa. Kuskane, seglskipsreiarane og vevarane. Men på sikt har samfunnet tent på endringane. Effektivitetsbetringa har gjeve folk betre liv og skapt grunnlag for nye arbeidsplassar.

Ein skulle tru at ei regjering med tre liberale og teknologioptimistiske parti i spissen ville forsvare eit slikt verdsbilete. Men i saka om skipet «Norwegian Gannet» har det liberale idealet grunnstøtt.

Det revolusjonerande med «Norwegian Gannet» er at skipet gjer at ein ikkje lenger treng fleire av bedriftene som er bygd opp rundt fiskeoppdrett i Noreg. Skipet syg opp laks direkte frå merdane, slaktar dei i fabrikken om bord, kjøler den ned og siglar til Hirtshals i Danmark med fisken. Der blir han pakka og sendt vidare med trailer til kundane på kontinentet.

Med denne båten treng ikkje oppdrettarane lenger tenestene til norske brønnbåtar og norske lakseslakteri. Dei treng heller ikkje alle trailerane som fraktar fisken gjennom Noreg, og ut i verda.

Metoden er bra for dyrevelferd, klimautslepp og kvalitet på fisken. Ein båtlast vil åleine erstatte 85 fullasta trailerar på tronge vestlandsvegar. I tillegg vil nyvinninga kunne spare oppdrettarane for store utgifter, i alle høve så lengje Hav Line, som driv «Norwegian Gannet», ikkje får monopol.

Dette skipet åleine har kapasitet til å ta unna ti prosent av den samla norske lakseproduksjonen. I teorien kan difor ti slike skip ta seg av all lakseeksporten frå Noreg.

Ei slik nyvinning møter sjølvsagt motstand frå dei som eig og jobbar på brønnbåtane, i lakseslakteria og trailerselskapa. Men å tvihalde på ein tungvint driftsmåte vil aldri halde i lengda.

Ideen er så enkel at oppdrettarar i andre land raskt kan finne på å kopiere han, og dermed presse norske oppdrettarar til å gjere det same.

Difor har då òg norske styresmakter støtta «Norwegian Gannet», mellom anna med 29 millionar frå Enova, Kystverket og eit forskingsfond. Dåverande fiskeriminister Per Sandberg (Frp) forsvarte skipet så seint som i april 2018, som «eit godt tilskot til oppdrettsnæringa».

Men no har Noreg fått ein ny fiskeriminister, Harald Tom Nesvik (Frp). Han kom direkte frå jobben som samfunnskontakt og medieansvarleg i verdas største brønnbåtreiarlag, Sølvtrans i Ålesund.

«Det som er viktig for meg å signalisere er at jeg er opptatt av å ha flest mulig arbeidsplasser i fiskerisektoren i Norge», sa Nesvik, då BT intervjua han i september, kort tid etter han tok over som fiskeriminister.

Det som har skjedd sidan, viser at han er viljug til å gå langt for å følgje sine eigne signal. I november gav Mattilsynet sentralt grønt lys for at «Norwegian Gannet» kunne starte opp, etter at Hordalands-avdelinga først sa nei.

Men Nærings- og fiskeridepartementet overprøvde Mattilsynet og nekta skipet å ta med fisken til Danmark. Argumentet er at nyvinninga kan skade ryktet til norsk laks, fordi laksen ikkje er kvalitetssortert i Noreg.

Hav Line har svart med at dei kan sortere laksen på eit tollager i Hirtshals, og så returnere fisk som ikkje lever opp til kvalitetskrava tilbake til Noreg.

I mellomtida har Hav Line allereie byrja laksefrakten, etter at Bergen tingrett sette til side departementets vedtak på nyåret.

Men Nesvik gjev seg ikkje. På oppdrag frå Nærings- og fiskeridepartementet har Mattilsynet foreslått å endre forskrifta for såkalla produksjonsfisk, ved å få inn eitt ekstra ord om at sorteringa av fisken skal skje i «innenlands». Det kan sette ein effektiv stoppar for «Norwegian Gannet».

Dessutan har departementet fått inn ei formulering i den nye regjeringsplattforma, som er meint å signalisere at heile regjeringa kjem til å kjempe mot «Norwegian Gannet». Dei fremste forsvararane for skipet, Vestland Høgre, meiner dei no har tapt saka.

Fiskeriminister Nesvik står hardt på at saka handlar om kvalitet. Argumentet er syltynt, men forståeleg: Det er slike argument, kvalitet, dyrehelse, tryggleik, ein må bruke for å omgå internasjonale avtalar som skal sikre fri og rettvis handel.

Og det er høgst truleg det dette handlar om: å finne ein lovleg måte innanfor EØS-avtalen å stoppe nyvinninga.

For eit land og ei regjering som står på barrikadane for å bevare eit fritt og regelbasert internasjonalt handelssystem bør det vere eit problem.

Merknad: Opplysninga om høyringsforslaget om å endre forskrifta for produksjonsfisk er lagt til nokre timar etter at kommentaren først vart publisert.