Eit tysk skrømt

Det er mindre grunn til å frykte nasjonalismen i Tyskland enn i andre europeiske land, meiner UiB-professor Elisabeth Ivarsflaten.

– Det innvandringskritiske partiet Alternativ for Tyskland (AfD) fekk 12,6 prosent av røystene i riksdagsvalet søndag, medan Frp fekk 15,2 prosent i stortingsvalet for to veker sidan og sit i regjering. Kvifor vekkjer AfDs resultat så mykje større merksemd?

– Det er først og fremst fordi det er gjennombrotsvalet for AfD. Dei har ikkje tidlegare vore representert i Riksdagen. Det er om lag 20 år sidan førre gong det skjedde, då med Dei Grøne. Frp på den andre sida gjorde eit heilt normalt val. Det andre er sjølvsagt at AfD er eit parti på ytre høgre fløy, og at ytre høgre i Tyskland vekkjer ein heilt bestemt debatt.

– Kva slags politikk står AfD for?

– Det er eit veldig godt spørsmål. Det er eit nytt parti, med veldig mykje intern fraksjonering. I går sa Frauke Petry, som leia partiet frå 2015 til april i år, at ho vil melde seg ut av partiet og dermed sitje som uavhengig kandidat i nasjonalforsamlinga. Det følgjer etter mykje rivalisering i partiet, heilt sidan det vart stifta i 2013.

– Kva skuldast denne rivaliseringa?

– Opphavleg vart partiet etablert for å argumentere for eit alternativ til Angela Merkels tilnærming til EU-politikken, spesielt euroen.

– At dei ikkje ville bruke tyske skattebetalarars pengar til å redde Hellas?

– Ja, for å sette det på spissen. Dei gjorde det ganske bra i delstatane og valet til Europaparlamentet. Så vart det mykje krangel og fraksjonering internt i partiet, og det byrja å utkrystallisere seg ei gruppe rundt Björn Höcke, som ville ta partiet i ei meir nasjonalistisk retning. Så kom flyktningkrisa, der regjeringa i Tyskland midlertidig suspenderte Dublin-konvensjonen, som førte til at det kom veldig mange flyktningar til Tyskland. Då Petry tok over i juli 2015 vart AfD eit innvandringsfiendtleg parti. Det er vanskeleg å vite kva partiet no står for i den økonomiske politikken. Det einaste som er sikkert er at dei vil ha ein strengare grensepolitikk, er kritiske til muslimar og islam, og at partiet har ein Tyskland-først logikk i heile politikken. Difor står dei fram no, både retorisk og i politikken for veljarane, som eit vanleg europeisk innvandringskritisk parti.

– Kva parti i Europa liknar dei mest på?

– Dei partia AfD samarbeider Nasjonal Front i Frankrike, FPÖ i Austerrike, Geert Wilders nederlandske Partiet for fridomen og til ein viss grad Nordligaen (Lega Nord) i Italia. Altså andre nativistiske parti.

– Kva meiner du med nativistisk, og kva er forskjellen til nasjonalisme?

– Nasjonalismen kan vere positiv og inkluderande, medan nativismen er ekskluderande.

– Dei fleste reknar med at CDU/CSU no vil regjere med støtte frå FDP og Dei Grøne. Men Merkels parti vil òg kunne få fleirtal med eitt av dei to partia og AfD. Kan ein sjå heilt bort frå det?

– Ja, dei seier det. Og sjølv om dei ikkje hadde høyrt til ytre høgre, trur eg ikkje nokon ville tatt i dei med eldtang, fordi dei kranglar seg imellom allereie no.

– I Norge hadde Framstegspartiet i mange år ei liknande rolle, som eit parti ingen ville samarbeide med. No sit dei i regjering. I Sverige har Moderatarna opna døra for Sverigedemokraterna. Vil det same skje med AfD i Tyskland?

– Det er ikkje noko automatikk i det. Det finst fleire døme på parti på ytre høgre som har forsvunne, eller tatt store tap og lidd under splid og personkonfliktar. Det Tyskland har som vi ikkje har, er ei lov mot høgreekstremisme. I Tyskland er det grunnlovsstridig å vere høgreekstrem. Det har skjedd med Tysklands nasjonaldemokratiske parti (NPD), som er blitt dømt for høgreekstremisme. Då mistar dei mellom anna partifinansiering. Det har vore med på å svekkje og gjere vanskelegare for høgreradikale parti. Så det har vore fleire forsøk på å lage parti til høgre for CDU, men det har vist seg gong på gong at partia hadde blitt fanga av meir høgreekstreme organisasjonar og at det har enda i krangel.

– Kva er likskapen og forskjellane mellom AfD og Framstegspartiet?

– Det einaste som er likt er at dei er partia i sitt politiske system som målber den nativistske politikken, at ein først skal ta vare på dei som fødde og oppvaksne i landet, og så tenkje på andre. Og at dei trur ein kan løyse veldig mange problem ved streng grensekontroll. Bortsett frå det, trur eg ikkje dei har så veldig mykje felles. Frp har breiare politikk og ein meir profesjonell organisasjon. Det går an å samarbeide med Frp, noko som ville vore heilt umogeleg med AfD på grunn av mangel på profesjonalitet i organisasjonen.

– Når Tyskland no får eit innvandringskritisk parti som ligg mellom 10 og 15 prosent, er det uttrykk for at dei er blitt som andre europeiske land?

– Ja.

– Det kan verke som mange fryktar at tysk nasjonalisme skal bli verre enn annan europeisk nasjonalisme. Er det grunn til å tru at det blir slik?

– Nei, heller tvert imot. For Tyskland har hatt eit ofseleg oppgjer med fortida si, og har eit mykje meir bevisst forhold til høgreekstremisme i heile samfunnet og den institusjonelle oppbygginga enn noko anna europeisk land. Men ein ting som er interessant, og kanskje urovekkjande, er skilnaden mellom aust og vest i Tyskland. AfD har nesten dobbelt så mykje støtte i det gamle Aust-Tyskland som i vest.