Skogbranndiplomatiet

Hellas og Tyrkia treng katastrofar for å snakke saman, men dei greske skogbrannane er ikkje nok.

Denne artikkelen er over to år gammel

Då jordskjelvet råka den tyrkiske byen Izmit i 1999, starta Tyrkia og Hellas eit nytt diplomatisk kapittel. No er situasjonen igjen på brestepunktet.

Skogbrannane som herjar i Hellas kunne i det minste føre med seg ein mindre aggressiv tone mellom dei to landa. Det verkar dessverre som om landa er avhengig av katastrofar for å betre forholdet mellom seg.

Jordskjelvet i Izmit vart målt til 7,6 på Richters skala, og dei offisielle estimata seier at 17.000 menneske mista livet. Det reelle talet kan ha vore langt høgare.

Som første land forplikta Hellas seg til å hjelpe tyrkarane, og kort tid etter jordskjelvet sende dei mannskap og utstyr til Tyrkia.

Tre veker seinare råka katastrofen Aten. Jordskjelvet målte 6,0 på Richters skala, og tok livet av 143 menneske i den greske hovudstaden. 13 timar etter jordskjelvet var det første tyrkiske redningsgruppa på plass i Aten.

Dette var kjent som «jordskjelvdiplomatiet». Tragedien førte landa litt tettare, og bidrog til å roe ned ein ganske spent situasjon.

Hellas og Tyrkia er historiske uvener. Grekarane har styrt dagens Tyrkia gjennom de bysantinske riket, og tyrkarane har styrt dagens Hellas under det osmanske riket. Sist gong dei var i direkte krig, var under opprettinga av dagens Tyrkia. Det enda med ei tvangsflytting av muslimar til Tyrkia og kristne til Hellas, og svært mange omkom på vegen.

Folkeflyttinga har skapt to kunstig homogene statar, som ikkje liknar på den samansetninga som var i hundreåra før. Det har skapt grobotn for ein nasjonalisme som står spesielt sterkt i Tyrkia.

Tyrkias President, Recep Erdoğan, tar med jamne mellomrom opp Lausanne-traktaten, som er fredsavtalen som avslutta sjølvstendekrigen. Han meiner at Tyrkia vart lurt i den avtalen, og trekk difor fram eit gammalt osmansk kart der Tyrkia legg krav på heile Trakia, inkludert den greske storbyen Thessaloniki.

Etter sjølvstendekrigen, har landa vore nær krig ved fleire høve. Før jordskjelvet i 1999 var forholdet iskaldt, og dagens situasjon er dessverre samanliknbar. Det året vart Abdullah Öcalan arrestert i Kenya. Han leia den kurdiske separatistrørsla PKK, som Tyrkia og EU ser på som ein terrororganisasjon. Han vart arrestert på veg ut frå den greske ambassaden, og han hadde gresk pass.

Planen var å smugle han til Hellas.

I år er det tyrkiske kuppmakarar som skapar dei store bølgjene. Hellas nektar å utlevere åtte soldatar som flykta til Hellas i løpet av kuppnatta i juli 2016. Tyrkia nektar på si side å returnere to greske soldatar, som kryssa grensa til Tyrkia i mars.

I 1997 kom det fram at den gresk-støtta regjeringa på Kypros ville plassere ut russiske luftvernrakettar. Tyrkia reagerte, og truga øystaten med krig. Missilkrisa utløyste nesten ein ny invasjon av Kypros, slik som i 1974. Ein slik krig ville inkludert Hellas òg, som har ein permanent militærstyrke på øya.

Spørsmålet om Kypros er fastlåst, og det er ein av dei områda der gresk nasjonalisme vert mest framståande.

Det tyrkiske Nord-Kypros splittar framleis øya, og samtalane om forsoning blir ikkje lettare av at Tyrkia leitar etter gass i farvatnet. Det internasjonale samfunnet anerkjenner heile øya som gresk-Kypriotisk.

I 1996 braut det nesten ut krig over den vesle greske øya Imia, som ligg rett utanfor den tyrkiske badebyen Bodrum. Den greske ordføraren på naboøya hadde, saman med fire gjetarar, heist det greske flagget. Som svar, reiste nokre tyrkiske journalistar til øya, og firte ned flagget. Dei heiste så det tyrkiske flagget på direktesendt fjernsyn. Den greske marinen responderte med å igjen heise det greske flagget.

Då greip USA inn for å hindre at situasjonen spant ut av kontroll. President Bill Clinton skal ha sagt at han trudde rådgjevarane hans tulla då han fekk beskjed om at to Nato-allierte kunne gå til krig om ei øy der det berre bur sauer.

Imia er ein del av ein større konflikt om eigarskap i Egearhavet. Tyrkia påstår at det er ei rekkje øyer i det smale havet som ligg i ei såkalla gråsone. Det anerkjenner ikkje Hellas.

Denne våren har Tyrkia skulda Hellas for å ha heist eit flagg på ei anna småøy, litt lenger nord. Grekarane nekta. Som på 90-talet krenkjer Tyrkia gresk luftrom jamleg, og Hellas påstår at det har skjedd fleire tusen gongar dei siste åra.

Dei greske skogbrannane har vore svært øydeleggjande. På kort tid tok flammane livet av 26 menneske på ei strand i småbyen Mati. Minst 80 menneske er drepen. Hellas har bedt om hjelp frå gjennom EUs sivilforsvarsprogram. Fleire naboland er allereie på plass.

Tyrkia er medlem i dette EU-programmet, og har sjølv stor risiko for skogbrannar. Dei har tilbode seg å hjelpe Hellas, men grekarane takka nei. Utanriksminister Kotzias takka for tilbodet, men sa at det ikkje trengde hjelpa.

Det er forståeleg at Hellas er skeptiske til tyrkarane no, gitt den spente situasjonen mellom landa. Men det er ein forspilt diplomatisk mogelegheit, ikkje å ta imot hjelp no.

Samtidig brenn det vidare i dei greske skogane.

Få politisk redaktør Frøy Gudbrandsens nyhetsbrev hver onsdag ettermiddag. Meld deg på her.